Alomtegenwoordig, zonminnend, robuust, langlevend, zuinig en verspreid – lees verder als je het nog niet begrijpt –, de wilde lijsterbes is een fruitboom die dreigt in vergetelheid te raken, ondanks dat de mens deze sinds de oudheid heeft gebruikt en verspreid. Naast het leveren van nectar en waardevol hout, produceert hij een van de meest smaakvolle en voordelige wilde vruchten bij rijpheid: de mispel. Laten we het portret schetsen van deze buitengewone boom.
Overzicht
De wilde lijsterbes, of Sorbus domestica, is een boomsoort die voornamelijk voorkomt in Europa, Zuidwest-Azië en Noordwest-Afrika. Hoewel de ideale natuurlijke omstandigheden voor zijn ontwikkeling vergelijkbaar zijn met die van de wijnstok – warm klimaat, zonnige blootstelling, neerslag minder dan 1.000 mm per jaar –, blijft de wilde lijsterbes een potentieel alomtegenwoordige soort, dat wil zeggen dat het in staat is om te groeien in zeer gevarieerde bodems en klimaten, mits het wordt geholpen om zich te verspreiden. In feite draagt de mens al meer dan 2.000 jaar bij aan zijn verspreiding, zodanig dat zijn natuurlijke verspreidingsgebied en zijn introductiegebied moeilijk te onderscheiden zijn.
Het verspreidingsgebied van de wilde lijsterbes, waarbij de kruisen geïsoleerde populaties aanduiden.
De wilde lijsterbes is vooral een heliofiele soort op volwassen leeftijd, die niet goed gedijt in competitie om licht en zich het beste voelt in open of halfopen omgevingen, waar het effect van de rand maximaal is. Het is in staat om droge zomers te weerstaan en is een van de weinige bladverliezende soorten die blijft groeien tijdens hittegolven. Desondanks blijft het bijzonder robuust en is het nauwelijks gevoelig voor late vorst: sommige individuen hebben al temperaturen van onder de -30°C doorstaan in Kopenhagen en Moskou, bijvoorbeeld.
Met een levensduur van minstens vier eeuwen bereikt de wilde lijsterbes meestal een hoogte van 12 tot 15 m wanneer hij geïsoleerd staat (vrije groei), waarbij hij een kroon ontwikkelt in de vorm van een koepel die tot 20 m breed kan worden, en kan uitgroeien tot 30 m hoogte in bossen met grote bomen (hoogbos). Het heeft een bundelvormig wortelstelsel, bestaande uit drie tot vier hoofdwortels die diep en verticaal de grond ingaan, vergelijkbaar met meerdere penwortels. Het is waarschijnlijk dankzij deze stevige verankering dat de wilde lijsterbes goed bestand is tegen de wind. Het is dus een geschikte soort voor heggen langs velden.
Wortels van een wilde lijsterbes van ongeveer 150 jaar oud
Hoewel wilde lijsterbessen vaak voorkomen in droge en kalkrijke gebieden, is dit eigenlijk omdat er minder of zelfs geen concurrentie is van andere krachtige bomen, en niet vanwege een specifieke voorkeur voor dit soort locaties. De wilde lijsterbes is namelijk een aanpasbare en zuinige soort: hij groeit op een grote verscheidenheid aan bodems, inclusief arme gronden. Hij tolereert zware, kleiachtige en leemachtige bodems, enigszins zure tot basische, droge tot relatief vochtige, zelfs tijdelijk wateroverlast. Het is echter vermeldenswaard dat voor de productie van hoogwaardig hout een vruchtbare bodem vereist is. De wilde lijsterbes kan daarom op veel plaatsen groeien als er wordt gezorgd voor beperking van concurrentie van andere bomen.
Bovendien is het een verspreide soort: in het bos wordt de wilde lijsterbes gevonden, individueel of in losse groepen op afstand van elkaar. De natuurlijke dichtheid van de wilde lijsterbes varieert dus tussen ongeveer tien bomen per hectare en één boom per 50 km², afhankelijk van de bodemvruchtbaarheid. Bovendien wordt de wilde lijsterbes vaak als "asociaal" beschouwd. De Sorbus domestica tolereert niet alleen weinig concurrentie van andere boomsoorten op vruchtbare gronden, maar zou ook niet goed gedijen in de nabijheid van zichzelf (vertraagde groei), waarschijnlijk om redenen van allelopathie. Dichte of monoculturele aanplantingen van wilde lijsterbes moeten dus waarschijnlijk worden vermeden om problemen met de gezondheid van bomen en negatieve interacties te voorkomen. Aan de andere kant is het interessant om op te merken dat de wilde lijsterbes de juglone, geproduceerd door de walnoot, verdraagt en dat traditionele boomteelt deze twee soorten combineerde.
De wilde lijsterbes hybrideert niet met andere Sorbus-soorten. Zijn bloemen, die eind mei verschijnen, worden bestoven door insecten en leveren nectar. Hoewel de wilde lijsterbes zelfbestuiving zou kunnen ondergaan, geeft hij de voorkeur aan kruisbestuiving met andere genetisch verschillende individuen. Het stuifmeel van de Sorbus domestica verspreidt zich over lange afstanden, gemiddeld tot 1,2 km en soms zelfs tot 16 km. Een ander voordeel van deze soort is dat hij een lichte schaduw werpt, waardoor kruidachtige planten en struiken onder zijn bladerdak kunnen gedijen.
Eeuwenoude wilde lijsterbes in volle bloei in het Woluwé Park (Brussel)
Meer of minder getint met geel of rood afhankelijk van de bomen, heeft de Sorbus Domestica vrucht meestal de vorm van een appel of peer, of zelfs van een pruim. Het meet tussen 1 en 4,5 cm lang en weegt tot 30 g, of zelfs bijna 40 g voor de variëteiten met grote vruchten. Na rijping (rond oktober of november) wordt het bruin en zacht en heeft het een rijke en robuuste smaak, vergelijkbaar met die van de mispel. Als het echter groen is, heeft het een scherpe samentrekkende smaak die kan worden gebruikt om sulfieten te vervangen in bijvoorbeeld cider. De wilde lijsterbes begint vanaf ongeveer het vijftiende jaar een aanzienlijke hoeveelheid fruit te produceren en bereikt een interessante opbrengst rond de leeftijd van 30 tot 35 jaar. Zo kan een wilde lijsterbesboom gedurende twee van de drie jaar tussen de 500 kg en 1,2 ton fruit dragen, wat aanzienlijk is voor een wilde fruitboom. De corme is ook geliefd bij het vee en het wild; en de bladeren van de wilde lijsterbes kunnen dienen als voer voor runderen, schapen en geiten. De corme bevat vitamine C, provitamine A, sorbitol, tannines en mineralen, wat het een nutritionele waarde geeft. Het is een alcoholische vrucht, waarvan het sap het alcoholgehalte verhoogt wanneer het aan cider wordt toegevoegd. Naast vers consumeren, waarbij het niet lang bewaart, kan de corme worden gedroogd en tot meel worden vermalen, maar ook worden verwerkt tot jam of moes en worden geperst.
Verschillende soorten corme
Het gebruik van de wilde lijsterbes is al sinds de oudheid gedocumenteerd, waarbij de hoge waarde van zijn hout en de medicinale eigenschappen van zijn fruit al lang erkend werden. Groene cormes hebben bijvoorbeeld anti-diarree en anti-misselijkheidseigenschappen. Bovendien produceert de wilde lijsterbes een zeer hard en duurzaam hout dat werd gebruikt voor tanden van molenraderen, zolen van timmermansgereedschap, persschroeven, en zelfs voor de eerste letters van drukpersen... Het is zeer waarschijnlijk dat dit waardevolle hout in de toekomst gezocht zal worden om in bepaalde functies tropisch hout te vervangen. Een ander aspect van het oude gebruik van het fruit: de cormé, gemaakt door persing of maceratie, vertegenwoordigt waarschijnlijk de eerste vruchtige wijn in de geschiedenis. Deze "corme cider" heeft een hoog alcoholgehalte en een ongebruikelijke smaak, ergens tussen cider en witte wijn in.
Tot slot is het interessant om te weten dat de wilde lijsterbes een van de soorten is die in aanmerking komen voor subsidies voor aanplant.
In conclusie is de wilde lijsterbes een oude fruitboom die toch vol potentieel blijft. En dat komt omdat, als we rekening houden met de volgende beperkingen:
- soort die houdt van zonlicht en solitair is, en ruimte nodig heeft,
- late vruchtvorming,
- aanbevolen bestuiving door kruisbestuiving,
heeft de wilde lijsterbes de volgende voordelen:
- tolerantie voor een breed scala aan bodems (inclusief arme bodems) en klimaten, voor juglone, droogte en hitte,
- vorstbestendigheid tot minstens -30 °C,
- fruit met een rijke en robuuste smaak,
- verschillende mogelijkheden voor verwerking van het fruit,
- voedings- en medicinaal belang,
- interesse voor vee en wild,
- interessante productiviteit voor een wilde fruitboom (500 kg tot 1,2 ton per boom twee van de drie jaar),
- lichte schaduw die de groei van kruidachtige en struikachtige lagen niet belemmert,
nectarbron,
- nectarbron,
- waardevol hout, bijzonder hard en duurzaam.
Ontdek onze wilde lijsterbes (Sorbus domestica) beschikbaar voor verkoop.
Om meer te weten te komen over de groeiomstandigheden van de wilde lijsterbes en bepaalde variëteiten, klik .
Sources
- Moinet, Evelyne (coordination et texte), Le traité du cormier : histoire, usages, répartition dans la Sarthe, alentour et plus loin encore, collection Arbres remarquables, SENEPES, 2009.
- Scaravetti, Thomas, Le Cormier – Un arbre à redécouvrir, trésor de notre patrimoine, CNPF-IDF, 2020.
- Von Schmeling, Wedig Kausch-Blecken, Der Speierling – Sorbus domestica L., 2000, http://www.speierling.de/Speierling_Buch.pdf.
Crédits photographiques
- Aire de répartition : Caudullo, G., Welk, E., San-Miguel-Ayanz, J., 2017. Chorological maps for the main European woody species. Data in Brief 12, 662-666. DOI: 10.1016/j.dib.2017.05.007
- Système racinaine : Von Schmeling
- Cormes : Von Schmeling
- Cormé : https://www.infinivin.com/fr/eric-bordelet-corme-4705.html