Syntropische landbouw in België

Ervaringen, reflecties en analyses rond onze proeven in een gematigd klimaat


INTRODUCTIE TOT SYNTROPISCHE LANDBOUW

Syntropische landbouw is een benadering van landbouw/bomenteelt/agrobosbouw, geconceptualiseerd door Ernst Götsch, een Zwitserse boer/wetenschapper. Deze benadering is gebaseerd op een diepgaande analyse en begrip van ecologische successie, dat wil zeggen het spontane en autonome proces (georganiseerde chaos) dat in de natuur plaatsvindt wanneer gedegradeerde bodems worden gekoloniseerd door een reeks planten, dieren en micro-organismen.

Plantenopvolging in de ruimte volgens Ernst Götsch

Syntropie is een term die verwijst naar de toename van organisatie, biodiversiteit en vruchtbaarheid van een ecosysteem, die van nature optreedt tijdens de ecologische successie. Syntropische agrobosbouw probeert dit proces na te bootsen in landbouw- of bomenteeltsystemen door technieken te gebruiken die de transformatie van een gedegradeerde bodem naar een rijk en productief ecosysteem versnellen.

Syntropische landbouw wordt op verschillende plekken in de wereld beoefend, maar is vooral populair in Brazilië, waar het in de jaren 1980 door Ernst Götsch werd ontwikkeld. Sindsdien is het toegepast in diverse regio's van Brazilië en ook overgenomen in andere Latijns-Amerikaanse landen, zoals Mexico, Costa Rica en Peru. Experimenten met dit systeem zijn gaande in Europa, met name in Spanje, Italië en Duitsland, evenals in Australië, Zuid-Afrika en België, op ons perceel nabij Brussel.​

Luchtfoto van de boerderij van Ernst Götsch in Piraí do Norte, in de staat Bahia

De sleutel tot het succes van syntropische landbouw is werken met de natuurlijke mechanismen van het ecosysteem, in plaats van deze te bestrijden. De principes van syntropische landbouw omvatten het nabootsen van natuurlijke ecosystemen in hun structuren, dynamieken en verschillende functies, waarbij externe inputs anders dan kennis en plantmateriaal worden vermeden. Het draait vooral om het benutten van het vermogen van planten om hun eigen voedingsstoffen en water naar behoefte te mobiliseren en te recyclen, energie te concentreren en te streven naar autonomie in biomassa.

De technieken die worden gebruikt in syntropische landbouw omvatten:
- de gelaagdheid in ruimte en tijd,
- het planten en selectief en strategisch snoeien van pionierplanten, volgens het concept van verstoring, zodat ze een dienstrol vervullen in de humificatie,
- beschaduwing (vooral in tropische klimaten),
- het vasthouden en recyclen van water,
- het creëren van biomassa en habitats voor insecten en micro-organismen.

Syntropische landbouw past ook de principes van regeneratieve landbouw toe:
- vermijden van synthetische chemicaliën en verstoring van de bodem,
- de bodem bedekt houden,
- biodiversiteit aanmoedigen en fotosynthese maximaliseren, en richt zich specifiek op de concentratie van energie en de productie van biomassa.

Gelaagdheid in de tijd van een syntropisch agrobosbouwsysteem

Samenvattend beoogt syntropische landbouw een nieuwe visie op landbouw/bomenteelt te bevorderen die natuurlijke processen van ecologische successie nabootst om duurzame en productieve landbouwecosystemen te creëren. Deze benadering wil een levensvatbaar alternatief bieden voor conventionele landbouw, die afhankelijk is van externe inputs en bodemverstoring, door zich in plaats daarvan te concentreren op de regeneratie van het ecosysteem en de productie van biomassa.

Hier zijn 2 rijen van ons perceel die 6 jaar geleden zijn geplant, met emergenten, middelhoge en lage lagen (Brussel, België).


CONCRETE TERUGKOPPELING OVER SYNTROPISCHE LANDBOUW IN BELGIË​

We zijn een plantexperiment gestart in 2016/2017/2018, na de twee stages die we hebben gevolgd bij Ernst Götsch in Barcelona en in de Gers, Frankrijk. Ongeveer 65 are werd beplant en 3 nieuwe rijen werden onder supervisie van Steven Werner in 2019 geïnstalleerd. 

In 2020 hebben we parallel onze kwekerij van zeldzame fruitbomen ontwikkeld, wat onze belangrijkste inkomstenbron is. Het is een feit dat deze activiteit ons niet voldoende tijd heeft gegeven om ons continu te wijden aan het volgen en onderhouden van ons testperceel. Het is duidelijk dat dit de installatie van dit bijzonder complexe systeem heeft gecompromitteerd. 

Wat we hieronder presenteren, is een reeks overwegingen die je zullen helpen om betere keuzes te maken. Deze overwegingen zijn niet volledig en zullen regelmatig worden bijgewerkt.

OVERWEGINGEN VOOR DE AANLEG VAN EEN PERCEL IN SYNTROPISCHE LANDBOUW (in een gematigd klimaat / België)

De implementatie van syntropische landbouw is complex en vereist een rigoureuze voorbereiding van het basisproject evenals een grote mate van expertise. Dit vraagt met name om een goed begrip van de basisprincipes van landbouw, bomenteelt en bosbouw.

Basisvoorwaarden
​
Voordat men aan een project voor syntropische landbouw begint, is het essentieel om een grondige analyse van de initiële condities van de locatie uit te voeren. De pH-waarde van de bodem is bijvoorbeeld een fundamentele indicator van de gezondheid en productiecapaciteit van een terrein. Een onevenwichtige pH-waarde kan de groei van planten belemmeren, de beschikbaarheid van voedingsstoffen beïnvloeden en de microbiële biodiversiteit beperken. Het is daarom cruciaal om regelmatig tests uit te voeren en, indien nodig, amendementen toe te passen om deze te herbalanceren (tenminste gedurende de eerste jaren terwijl het systeem zich vestigt). Daarnaast zal een verarmde bodem een initiële verrijking nodig hebben om het ondergrondse leven te stimuleren en de benodigde voedingsstoffen voor plantengroei te leveren. Compost, mest of andere organische materialen kunnen worden toegevoegd om de structuur, porositeit en waterretentiecapaciteit van de bodem te verbeteren. Verder moet de locatieanalyse ook rekening houden met andere factoren zoals drainage, topografie, klimaat en hydrologische omstandigheden.

Syntropische landbouw ontheft je niet van dit voorbereidende werk, ook al kennen we nu de principes, doelstellingen en langetermijnvoordelen ervan.

TIJD EN GELD​

Het is belangrijk om te beseffen dat een systeem in syntropische landbouw een aanzienlijke investering in tijd, energie en geld vereist. Het veronderstelt namelijk het regelmatig onderhoud van het perceel, het nauwkeurig snoeien van fruitbomen en bomen in elke laag, het maaien van gewassen tussen de rijen, evenals de voorafgaande groei van planten en bomen om een voldoende voorraad planten te vormen voor de aanplanting (als je niet genoeg budget had om je plantvoorraad te kopen). Het is echter mogelijk om de kosten te verlagen door te werken met stekken of zaaien, maar de beschikbare tijd en middelen blijven beperkende factoren. 

BESCHIKBARE BIOMASSA
​
Het succes van de implementatie van een syntropisch landbouwsysteem hangt gedeeltelijk af van de kwaliteit en hoeveelheid maaisel tussen de rijen (vooral in de eerste jaren waarin de houtige biomassa schaars is). Daarom lijkt het ons essentieel om goed voorbereid werk te hebben verricht om de ideale mix (groenbemester, bodembedekker) te planten die geschikt is voor jouw regio. Deze mix moet onder andere droogtebestendig zijn en een goede hoeveelheid maaisel opleveren om in de eerste groeijaren op de rij te plaatsen.

DIEPGAANDE KENNIS​

De teelt van de beoogde gewassen (appelbomen, perenbomen, druivelaar ...) moet tot in de kleinste details beheerst worden. Het is namelijk belangrijk om elke plant of boom volledig te begrijpen om optimale opbrengsten te verkrijgen. Bijvoorbeeld, als men van plan is appelbomen te planten, is het essentieel om alle stappen van de appelteelt en de kenmerken ervan te kennen (variëteit, onderstam, groeikracht, plantafstand, ziekten, plagen, enz.). Een voorbereidende stage bij verschillende fruittelers lijkt ons dan ook verstandig.


Asimina triloba beschadigd tijdens het snoeien van een emergente boom d'un arbre émergent

Het selecteren van lokale planten die hun rol in elke laag zullen vervullen, is cruciaal om hun weerstand tegen droogte en overtollig vocht te waarborgen. Het is daarom noodzakelijk om de kenmerken van de lokale planten goed te kennen om de meest geschikte keuzes te maken. De seizoenen, gekenmerkt door de groeivertraging van houtige planten in de herfst en het voorjaar, zijn een belangrijke factor om rekening mee te houden bij het plannen van een syntropisch agroforestriesysteem in een gematigd klimaat.

DE CONCURRENTIE MET GRASSEN...
​
Een van de grootste moeilijkheden bij de implementatie van een systeem in syntropische landbouw ligt in het beheer van de concurrentie tussen de wortelstelsels van verschillende boomsoorten. Bijvoorbeeld, als de hoofdboomsoorten, bedoeld om inkomsten te genereren, om welke reden dan ook niet goed groeien en uiteindelijk sterven, wordt het uiterst moeilijk om opnieuw te planten binnen de reeds gevestigde lijnen. De wortelstelsels van de andere bomen kunnen namelijk concurreren om water met de nieuw geplante bomen. Dit zou niet het geval zijn geweest als de planten zich harmonieus parallel hadden kunnen ontwikkelen. Ernst Götsch, de pionier van syntropische landbouw, stelt voor om in dergelijke situaties opnieuw te beginnen (placenta, enz.), wat zeer energie- en middelenintensief kan zijn. Daarom is een belangrijke raad voor boeren die dit systeem willen adopteren, om zorgvuldig te zorgen voor het succes van hun initiële aanplanting om dergelijke obstakels te vermijden.

De strijd tegen onkruidgroei langs de lijn is naar voren gekomen als een belangrijke uitdaging voor het succes van het project. Daarom is het nodig om strategische benaderingen te bedenken om deze onkruidgroei te beperken, vooral tijdens de eerste jaren, door geschikte bodembedekkende planten te vinden die gedijen terwijl de bomen nog in rust zijn (begin lente of begin herfst). Deze periode is inderdaad gunstig voor de groei van grassen langs de lijnen.

Bij het maken van fouten in de keuze van bodembedekkende planten of bodembedekkers, zijn regelmatige toevoegingen van organisch materiaal nodig om de groei van de planten te handhaven voordat ze volledig volgroeid zijn (permanent dek). Het is ook nodig om deze toevoegingen te plannen om een ​​regelmatige groei te handhaven tijdens droge periodes.

Het beheer van opkomende bomen
​
In een syntropisch systeem is het snoeien van opkomende bomen een cruciaal element om hun harmonieuze ontwikkeling en de productiviteit van het ecosysteem te bevorderen. Hoewel de traditionele methode van knottensnoei verleidelijk kan lijken om de groei van bomen gelijkmatig te maken, hebben observaties ter plaatse aangetoond dat deze aanpak niet altijd geschikt is voor alle soorten bomen. Sommige exemplaren, zoals de tamme kastanje, de gewone els of de zwarte els, verdragen geen drastische knottensnoei. In hun geval groeien de takken niet goed terug op de snijhoogte, waar ze kwetsbaar zijn voor windschade. Aan de andere kant zijn andere bomen, zoals wilgen en populieren, perfect geschikt voor deze snoeimethode. Ze ontwikkelen krachtige scheuten op de snijplaats die gemakkelijk bestand zijn tegen wind, wat zorgt voor optimale groei en een harmonieuze integratie in het syntropische agroforestrische systeem. Het is daarom essentieel om de snoeitechniek aan te passen aan de kenmerken van elke boomsoort om hun bloei en de robuustheid van het ecosysteem als geheel te garanderen.

Hartbladige els 

Taille en têtard effectuée après 6 ans. Pas la meilleure technique pour cette espèce : l'arbre n'a pas repris.  

Hartbladige els 

Alnus cordata qui a repris (2023), mais produit peu de biomasse.

Esdoornboom

Bonne reprise.

Paulownia

Pousse de l'année. Quatre têtes. Impressionnant.

Wilg

Saule têtard. Très bonne reprise.

Populier

Grote scheuten. Gemakkelijk te snoeien. Zeer effectief.


HET BEHEER VAN ZIEKTEN​

Ondanks de langetermijnvisie van syntropische landbouw, die erop gericht is de gezondheid van de bodem en daarmee die van de planten te verbeteren, blijft het risico op schimmel-, virale of bacteriële infecties bestaan. Tijdens deze overgangsperiode heeft de bodem, hoewel deze geleidelijk verbetert, nog niet zijn volle potentieel bereikt op het gebied van biodiversiteit en evenwicht, waardoor fruitbomen nog steeds kwetsbaar zijn. Ziekten kunnen zich dus snel vestigen, wat de opbrengst en de kwaliteit van de productie in gevaar brengt. Het is daarom essentieel om vanaf het begin robuuste en van nature ziektebestendige plantensoorten en variëteiten te selecteren. Dit sluit echter niet de noodzaak uit van regelmatige controle en incidentele ingrepen om eventuele infectiehaarden te behandelen. Bij tekenen van ziekte is snelle actie cruciaal om grootschalige verspreiding te voorkomen en om de investering (uw plantmateriaal) te beschermen, of het nu gaat om commerciële doeleinden of voedselzelfvoorziening. In dit kader is syntropische agroforestry een langetermijnverbintenis, waarbij geduld, doorzettingsvermogen en aanpassingsvermogen essentieel zijn om de uitdagingen te overwinnen en de verwachte voordelen te realiseren.

HET BEHEER VAN WATER​

Water is des te crucialer in de eerste jaren na de implementatie van een syntropisch landbouwsysteem. Tijdens deze initiële fase zijn de planten, vooral jonge bomen, het meest kwetsbaar en hebben ze de meeste water nodig om hun wortelstelsels te vestigen en te beginnen groeien. Een adequate watervoorziening in deze eerste jaren kan het verschil maken tussen de overleving van een plant en kan de gezondheid en productiviteit van de aanplant op de lange termijn sterk beïnvloeden. Daarom is een zorgvuldige waterbeheer, zowel in termen van hoeveelheid als timing, absoluut essentieel in de vroege stadia van de implementatie van een syntropisch landbouwsysteem om een succesvolle vestiging en gezonde groei van de planten te garanderen.

KENNIS VAN REGELS EN WETTEN​

Het lijkt ons ook van essentieel belang om, voordat men zijn project lanceert, zich te informeren over de specifieke regels en wetgeving per land of regio die de aanplant of het snoeien van bomen regelen, met name die van de opkomende bomen, aangezien sommige voorschriften een belemmering kunnen vormen voor de implementatie van een syntropisch agroforestriesysteem (lokale wetten over de aanplant van bomen op weiden). Bijvoorbeeld, sommige regels met betrekking tot de bescherming van vogels kunnen zich verzetten tegen het systematisch knotten van opkomende bomen tijdens bepaalde maanden van het jaar. Het is belangrijk om een juist evenwicht te vinden tussen het verbod op snoeien tijdens de broedperiodes en de productieverplichtingen, zoals de behoefte aan licht voor de bomen in de onderste lagen. Deze kwestie lijkt onbeduidend, maar kan snel extra druk op uw project leggen.

EEN MENTALITEIT VAN STAAL​

syntropische landbouw --- Syntropische landbouw is niet alleen een boeiende agrarische aanpak, maar ook veeleisend op het gebied van menselijke hulpbronnen. Naast de eenvoudige beheersing van agrarische technieken, vereist het van de landbouwer een fysieke en mentale uithoudingsvermogen die bestand is tegen alle uitdagingen. Inderdaad, werken met levende systemen, waarbij elk element op een dynamische manier met de anderen interacteert, vereist een constante aanpassingsvermogen, scherpe observatie en een onfeilbaar geduld. Adequate technische uitrusting is onmisbaar, niet alleen om het werk op het veld te vergemakkelijken, maar ook om de efficiëntie en duurzaamheid van de interventies te waarborgen.

De beginfase kan een valse indruk van eenvoud geven. Jonge bomen, met hun beperkte onderhoudsbehoeften, kunnen de indruk wekken dat het werk eenvoudig is. Echter, naarmate ze groeien, worden hun interacties met de omgeving complexer. Ze vereisen regelmatiger snoeien, beheer van mogelijke ziekten en meer aandacht voor hun relatie met naburige planten. Deze geleidelijke verandering kan snel overweldigend worden, vooral als men niet goed voorbereid is. De opeenstapeling van taken, gecombineerd met een gebrek aan kennis of onvoldoende voorbereiding, kan leiden tot kostbare fouten of ontmoediging.

IN HET KORT​

- We hebben op ons perceel kunnen observeren dat sommige technieken die in syntropische landbouw worden gebruikt, zoals het plaatsen van houtblokken op de lijn, zeer arbeidsintensief zijn wat betreft arbeidskracht, tijd en geld. Ze kunnen ook hinderlijk zijn bij het gebruik van machines (onze rijmaaier bleef vastzitten aan de rand van de houtblokken). Het is belangrijk om met deze beperkingen rekening te houden bij het plannen van het project.

- Sommige planten gedragen zich niet zoals verwacht en houden hun oorspronkelijke belofte niet, zoals bijvoorbeeld de Bocking 14 smeerwortel. Ze gedijt prima wanneer er voldoende water in de grond zit. Onder waterstress daarentegen groeit ze nauwelijks en wordt ze sterk aangetast door schimmelziekten.

De Bocking 14 smeerwortel die herstelt van de schimmelaanvallen van het vorige jaar dankzij een regenachtige zomer (2023).


VOORDELEN VAN SYNTROPISCHE LANDBOUW

Syntropische landbouw resulteert in een perceel van grote schoonheid. Het wandelen tussen de bomenrijen geeft werkelijk plezier.

Syntropische landbouw draagt ook bij aan het creëren van een steeds levendiger bodem en een steeds rijker terroir. Planten worden veerkrachtiger tegen verschillende externe factoren zoals plagen (bijvoorbeeld schimmelziekten), droogte en overvloedige regenval, en de opbrengst van fruit is op de lange termijn van veel betere kwaliteit, zowel qua voedingswaarde als smaak. Deze verbeteringen moeten worden gekwantificeerd en geobjectiveerd.

Syntropische landbouw streeft naar autonomie in biomassa. Het doel is om de opkomst van een vruchtbare en levendige bodem te bevorderen in plaats van elke plant te voeden.


Hier zijn onze nieuwe rijen geplant in 2019 met Steven Werner (Brussel, België).

Overwegingen en persoonlijke vragen

    • Perceelgroottes kleiner dan ongeveer 30 are (cijfer verfijnen afhankelijk van beschikbare middelen) lijken beter geschikt voor handmatig beheer, terwijl percelen van meer dan 1 tot 2 hectare mechanische ondersteuning vereisen - een tractor voor aanplant en grote taken, of een gemotoriseerde platform voor het snoeien van biomassa bomen op de juiste hoogte. Perceelgroottes tussenliggend zullen moeilijk te onderhouden zijn, omdat ze te klein zijn om mechanisatie te rechtvaardigen en te groot zijn voor arbeidsintensieve handmatige interventie, wat resulteert in hoge loonkosten. Een alternatief zou dan zijn beheer door een gemeenschap van vrijwilligers onder begeleiding van enkele bekwame specialisten.



    RhenusTek Tree Line Preparation (samenwerking met Ernst Götsch). Bodemontstopping en voorbereiding voor het gemakkelijker planten.

    De Kuhn maai-schudder legt het gemaaide gras weer op de rijen.

    • Het is noodzakelijk dat syntropische agroforestry in gematigde klimaten wordt bestudeerd en gevolgd door onderzoekscentra in samenwerking met fruittelers en agronomen, zodat de evolutie en effecten op middellange en lange termijn op het perceel kunnen worden geëvalueerd. Alleen deze techniek overlaten aan enthousiaste beginners zal niet leiden tot bruikbare conclusies voor brede acceptatie onder professionals. Er lijken grotere projecten aan de gang te zijn in Duitsland, onder toezicht van Ernst Götsch. Wordt vervolgd.
    • Hoe ver kunnen we deze techniek vereenvoudigen om deze winstgevend te maken in onze westerse landen (belastingen, arbeidskosten, machinerie), terwijl we het oorspronkelijke uitgangspunt respecteren?
    • Ten slotte moet syntropische agroforestry worden aangepast aan de bodem- en klimaatomstandigheden van het perceel om effectief te zijn. Het heeft niet de verplichting of het doel om overal te worden geïmplementeerd.
    • Meer informatie binnenkort te volgen...

Hier is een luchtfoto van onze 65 are aanplantingen (Brussel, België).

CONCLUSIE

Syntropische agroforestry is een innovatieve benadering van fruitteelt die streeft naar het nabootsen van natuurlijke ecologische successieprocessen om duurzame en productieve landbouwecosystemen te creëren. Hoewel deze methode veel voordelen kan bieden, kan de implementatie ervan moeilijk zijn en vereist het aanzienlijke expertise en een aanzienlijke investering in tijd, energie en geld.

De overwegingen die voortkomen uit onze persoonlijke ervaring met het planten van onze testperceel in syntropische agroforestry in België, benadrukken het belang van een goede voorbereiding en een grondige kennis van de basisprincipes van landbouw, fruitteelt en bosbouw, evenals een diepgaande praktische en technische kennis van de gewassen die men in zijn productiesysteem nastreeft.

Ondanks deze moeilijkheden biedt syntropische agroforestry voordelen zoals een veerkrachtigere productie en een perceel dat mooier, autonomer en rijker aan voedingsstoffen is op de lange termijn. Om deze aanpak rendabel en effectief te maken in onze westerse landen en in gematigde klimaten, is het essentieel om de technieken en de uitvoering van het project aan te passen aan de lokale, regionale en nationale beperkingen van onze verschillende landen.

En conclusie, syntropische agroforestry zou uiteindelijk een duurzaam en levensvatbaar alternatief kunnen vormen voor conventionele landbouw en fruitteelt, in harmonie met de natuur en met respect voor het milieu, mits de vele technische beperkingen effectief worden beheerd.

Opmerking: Verschillende mensen vragen me bij de kwekerij naar trainingslocaties voor deze techniek in Europa. Ik stel voor om de bezoeken van Ernst Götsch in Europa in de gaten te houden. Hij bezoekt af en toe Portugal, Spanje en Frankrijk. Overweeg ook de Braziliaanse discipelen van Ernst Götsch, die bij hem zijn opgeleid en een uitgebreide praktijkervaring hebben (minstens 15 tot 20 jaar). Ik raad af om puur theoretische trainers te kiezen of zij die niet voldoende lange praktijkervaring hebben. Syntropische agroforestry is veel moeilijker te beheersen dan alleen het aanleggen van een boomgaard, dus het is beter om opgeleid te worden door ervaren mensen.

OPMERKING 2: Wat betreft documentatie, er zijn maar weinig geschreven werken beschikbaar. Deze techniek wordt voornamelijk toegepast in de tropen en staat nog in de kinderschoenen in gematigde klimaten (een heel andere context). Enkele PDF-documenten zijn beschikbaar in het Portugees. We hopen dat Ernst Götsch op een dag al zijn opgedane kennis gedurende zijn carrière zal vastleggen. Toekomstige publicaties zullen alleen geloofwaardig zijn als de auteurs een solide, langdurige theoretische en praktische ervaring hebben in gematigde klimaten.

UPDATE: Zeer goed PD bestand over een klein project in​ syntropische landbouw in Denemarken, Prachtig! Die foto's kunnen waardevol zijn als visuele ondersteuning voor de trainingen gegeven door Ernst Götsch in Europa.


BRONNEN

Photografie kredieten:


De beste kakiboom variëteiten voor België
en voor het gematigde klimaat in het noorden met korte en milde zomers