De akebia komt oorspronkelijk uit Oost-Azië en is een vruchtdragende liaan die al meer dan 2000 jaar in de Chinese geneeskunde wordt gebruikt. Op onze breedtegraden worden ze voornamelijk gebruikt voor hun sierwaarde, hoewel ze het potentieel hebben om een geavanceerd gewas te worden met een hoge economische en voedingswaarde.
Appelées « bananes sauvages », « bananes du Nord » ou « melons d'août » (augmelon) en Chine et « chocoladerank » zijn overblijvende wijnstokken met blad dat bladverliezend of halfgroen is en die in heel Oost-Azië voorkomen, vooral in China, Korea en Japan. Van dit kleine Akebiageslacht zijn de vijfbladige akebia (Akebia quinata) en de driebladige akebia (Akebia trifoliata) economisch het belangrijkst. Deze twee soorten kunnen zich aanpassen aan een breed scala aan habitats en groeien over het algemeen aan bosranden, in gemengde struikbossen, langs bermen en op de rotsachtige hellingen van waterlopen. Ze zijn zeer goed bestand tegen hitte en droogte en gedijen goed in gedeeltelijke schaduw op goed gedraineerde, vochtige, lemige bodems, maar ze kunnen op veel verschillende bodems groeien.
Natuurlijk verspreidingsgebied van het geslacht Akebia in Oost-Azië
Akébies zijn krachtige planten die 7 tot 12 m lang kunnen worden en temperaturen tot -15°C kunnen weerstaan. Van deze klimplanten wordt gezegd dat ze volumineuze stengels hebben, wat betekent dat ze zich, net als winde, strak om hun steun wikkelen als ze omhoog komen en niet vastgebonden hoeven te worden - al moet je wel oppassen voor het risico op wurging als je ze een boom in leidt.
Ze produceren mooie, licht kaneelgeurende bloemen in april of mei, gevolgd door langwerpige tot ellipsvormige vruchten vanaf eind augustus, 3 tot 4 cm in diameter en 5 tot 8 cm lang in het geval van Akebia quinata en 4 tot 5 cm in diameter en 8 tot 15 cm lang in het geval van Akebia trifoliata. Elke vrucht bevat een eetbaar wit vruchtvlees met een milde, zoete smaak, soms smaakloos en soms complexer, die doet denken aan banaan, lychee en passievrucht. Het vruchtvlees bevat meer dan honderd glanzende zwarte zaden, die 50-85% van het totale gewicht van de vrucht uitmaken.
De akebia's produceren vruchten op éénjarige stengels en beginnen vrucht te dragen in het tweede jaar na aanplant. De driebladige akebia heeft de grootste vruchtgrootte, met een record van bijna 550g onder uitstekende groeiomstandigheden. In China bedraagt de opbrengst van een commerciële boomgaard 30 ton per hectare in het eerste teeltjaar en verdubbelt twee of drie jaar later.
Bloemen, vruchten en plant van akebias op ons testperceel (Sint-Genesius-Rode, België)
Al meer dan 2000 jaar wordt akebia in de Chinese geneeskunde gebruikt voor zijn vochtafdrijvende, ontstekingsremmende en pijnstillende eigenschappen (stengels) en voor zijn werking bij de behandeling van indigestie en buikpijn (zaden). Bovendien is het vruchtvlees van de vrucht, dat traditioneel in Oost-Azië wordt gegeten, rijk aan suikers, eiwitten, aminozuren - waaronder 8 essentiële aminozuren - vitaminen (vooral B en C) en mineralen zoals kalium, magnesium en calcium. De schil van de vrucht wordt bijvoorbeeld door Japanners gegeten als groente, waarbij de bitterheid naar voren komt in gebakken of gesauteerde gerechten, maar het kan ook worden gebruikt om drankjes of kruidenthee van te maken. Last but not least: naast proteïne bevatten de zaden van Akebia trifoliata een hoog oliegehalte (oliezuur, linolzuur en palmitinezuur) met een vetzuurprofiel dat overeenkomt met de WHO-vereisten voor eetbare olie, met een verhouding van verzadigde, enkelvoudig onverzadigde en meervoudig onverzadigde vetzuren van 1:1,5:1 (zie de studie van Huang et alii voor meer details over dit onderwerp).
Er moet worden opgemerkt dat er in China al enkele jaren onderzoek wordt gedaan naar de driebladige akebia, met als doel selecties te verkrijgen met meer pulp (“eetbaar gedeelte”) en selecties die meer zaden bevatten.
Groeiomstandigheden
Na deze inleiding is het tijd om te kijken naar de omstandigheden waaronder de akebia wordt gekweekt.
Expositie
Volgens de literatuur kunnen akebia's gedijen in schaduwrijke tot lichte situaties, maar het zou waarschijnlijk verstandig zijn om te veel schaduw in België te vermijden.
Bodem
Akebia's geven de voorkeur aan goed gedraineerde leemgrond - een belangrijke parameter voor optimale productiviteit - die vochtig, licht zuur tot neutraal (pH tussen 5 en 7) is, maar groeien goed in bijna alle grondsoorten, inclusief klei, zand en rotsen.
Water
Het is over het algemeen niet nodig om akebia's te irrigeren zolang er voldoende regen valt, behalve om de groei te stimuleren tijdens de vestigingsfase. Eenmaal gevestigd, zijn de akebia's goed bestand tegen droogte. Op het testperceel geven we ze geen water en ze doen het erg goed.
Trelliseren
Akébies kunnen worden geleid op een eenvoudige trellis, draad of gaas, of worden gebruikt om een hekwerk aan te kleden of een pergola te bedekken. Professionals kunnen bijvoorbeeld kiezen voor een T-vormige trellis.
Tussenruimte
In de boomgaard wordt aanbevolen om de planten 1,5 tot 2 m uit elkaar te zetten in de rij en 3 tot 3,5 m tussen de rijen.
Akebia boomgaard in China
Toekomstige akebia boomgaard met opbindsysteem in China
Bemesting
Akebia's groeien ideaal in vruchtbare grond, maar we bemesten ze niet op onze proefplant en ze doen het goed. Het lijkt erop dat er twee pieken zijn in de vruchtgroei: een maand na de bloei en een maand voordat de vruchten rijpen, dus het kan nuttig zijn om op beide momenten snel vrijkomende mest toe te dienen. In ieder geval is het aan te raden om na de oogst mest of een andere langzaam vrijkomende meststof toe te dienen als je een optimale productiviteit wilt.
Bloei en vruchtvorming
Azalea's bloeien 30 tot 60 dagen, van april tot mei, en dragen 40 tot 50 dagen vruchten vanaf eind augustus. De bloemen vereisen kruisbestuiving met een andere variëteit of soort, want ze zijn zeer protogyn en zelfincompatibel.
Snoei
In commerciële boomgaarden wordt de akebia geleid op een centrale stam, met twee stevige stammen die van elkaar weg wijzen langs een centrale draad, eerder zoals een liaan. Deze vorm wordt behouden door wintersnoei tijdens het rustseizoen. Bij het snoeien kunnen krachtige vegetatieve scheuten worden verwijderd of teruggesnoeid tot 7 à 15 ogen, zodat ze de vruchtdragende stengels vervangen. Om krachtige vruchtscheuten te krijgen, selecteer je de stokken van dit jaar en snoei je ze terug tot 3 à 4 ogen. Het is belangrijk om te onthouden dat akebia's een sterk regeneratievermogen hebben, dus zodra de productiviteit van een plant afneemt, kan deze tot aan de grond worden teruggesnoeid, waarbij slechts één krachtige knop overblijft. Om de groeikracht van de plant te verminderen en de vruchtvorming te stimuleren, wordt zomersnoei aanbevolen op regelmatige tijdstippen tijdens het groeiseizoen (knijpen, fruit uitdunnen, scheuten uitdunnen).
Ziekten
Afgezien van anthracnose, echte meeldauw (op de vrucht, zonder verandering in smaak) en bladziekten zoals corynesporiasis, lijken weinig ziekten akebiasis aan te tasten.
Oogsten en opslag
Eens de bessen rijp zijn, gaan ze open en trekt hun vruchtvlees insecten en vogels aan. Gezien hun climacterische aard (ze blijven rijpen nadat ze geplukt zijn), worden ze idealiter geoogst een week of zo voor ze op natuurlijke wijze opengaan, wanneer er een grijze lijn te zien is langs de ventrale hechting. De vruchten kunnen dan twee tot drie weken op kamertemperatuur bewaard worden en tot drie maanden in de koelkast.
Onrijpe Chocoladerank die worden gebruikt om vruchtenthee te maken in China
Variëteiten
Er zijn verschillende siervariëteiten van vijfbladige akebies, geselecteerd op onder andere de kleur van hun bloemen of hun geur. De variëteit « Silver Bells » produceert bijvoorbeeld roze bloemen en paarse vruchten die contrasteren met de witte bloemen en vruchten van de variëteit « Alba ». De variëteit 'Shirobana', die ook witte bloemen en vruchten heeft, heeft de reputatie bijzonder geurig te zijn. Variegata heeft bonte licht- en donkergroene bladeren.
Er zijn ook siervariëteiten van dedriebladige akebia, zoals 'Shunjitsu' (witbonte bladeren) en 'Aoba' (sterk wit gespikkelde bladeren en groene nerven). Tot slot heeft China volgens deze website, een hele reeks hoogproductieve fruitselecties die grote vruchten produceren met minder zaden, zoals 'Zi Bao 1' en 'Ma Bao 1'.
De akebies bij Rode Bos Bos
Op ons testperceel hebben we verschillende drie- en vijfbladige akebia planten in de volle zon langs het hek geplant. Hoewel ze nooit worden gewied, bemest of bewaterd, ontwikkelen ze zich naar tevredenheid, ook al zijn ze niet bijzonder productief (momenteel in hun 2e jaar). De geoogste vrucht bevat een vruchtvlees met een aangename, maar zeer milde smaak, met daarin een groot aantal zaden. Dit is ongetwijfeld een interessante plant, want vruchtdragende lianen zijn zeldzaam. We kijken echter reikhalzend uit naar variëteitselecties uit China die vruchten produceren met minder zaden en een sterkere smaak.
Conclusie
Akébies zijn veelbelovende vruchtdragende lianen die :
- geneeskrachtige eigenschappen en voedingswaarde,
- teeltgemak, snelle vruchtzetting, goede opbrengst en een verscheidenheid aan afzetmogelijkheden,
- een ongewone zoete smaak en
- sierwaarde.
Om dit economische en voedingspotentieel te benutten, is er echter veel veredelingswerk nodig om vruchten te verkrijgen die rijker zijn aan pulp (of zelfs zaadloos), en we hopen dat het werk dat in China wordt gedaan snel vruchten zal afwerpen.
We laten je achter met een samenvatting van de potentiële toepassingen, belangrijkste aspecten en kweekdoelen van de Akebia-soorten:
Bronnen
- Huang, P., Zang, F., Li, C., Lin, F., Zang, D., Li, B., et Zheng Y, « The Akebia Genus as a Novel Forest Crop: A Review of Its Genetic Resources, Nutritional Components, Biosynthesis, and Biological Studies » dans Front. Plant Sci, vol. 13, art. 936571, 2022, doi: 10.3389/fpls.2022.936571.
- Li, L., Yao, X., Zhong, C., Chen, X., et Huang, H., « Akebia: A Potential New Fruit Crop in China » dans Hortscience, vol. 45, p. 4 à 10, 2010, doi: 10.21273/HORTSCI.45.1.4.
- Travers, Arnaud, Rivière, Manon, Basset, Cédric, et Willery, Didier, Toutes les plantes grimpantes, Ulmer, 2022.
- Xue, Li, Ying, Xia, Guohua, Li, Zhilai, Zhan, Ruyu, Yao, Minhui, Li, « Traditional uses, phytochemistry, pharmacology, and toxicology of Akebiae Caulis and its synonyms: A review » dans Journal of Ethnopharmacology, volume 277, 2021, 114245, ISSN 0378-8741, https://doi.org/10.1016/j.jep.2021.114245.
- https://k.sina.cn/article_6962116078_19ef975ee00100pfmj.html
- https://oishii.iijan.or.jp/products/post-2425
Crédits photographiques
- Aire de répartition : Li, L., et alii
- Synthèse : Huang, P. et alii
- Vergers et fruits séchés : https://k.sina.cn/article_6962116078_19ef975ee00100pfmj.html