Daarom houden we van duindoorn: sap met een sinaasappel-ananassmaak, oliën met een interessant vetzuurprofiel, lage teelteisen, een uitgebreid wortelsysteem dat atmosferische stikstof kan vastleggen, windbrekende en anti-erosie functies. En, de kers op de taart, het is inheems.
Overzicht
De duindoorn, of Hippophae rhamnoides, is een plant afkomstig uit de koude en gematigde regio's van Azië en Europa. Hij groeit voornamelijk op de kustduinen langs de Baltische Zee en de Noordzee in Finland, Polen, Nederland, Letland, Duitsland en België, maar wordt ook gevonden op de grindafzettingen langs rivieroevers, op oude drooggevallen rivierbeddingen, op zandige meerstranden en in de berggebieden van Frankrijk en Italië. In Azië komt deze kleine fruitdragende plant voor in China en in de regio's van de Himalaya en Altai, die de grens vormen tussen Mongolië en Rusland, waar hij eveneens groeit op zandige of rotsachtige bodems, soms in enorme kolonies. Hoewel de duindoorn direct na de laatste ijstijd meer verspreid was, heeft de groei van bossen en de daaropvolgende toegenomen concurrentie voor licht hem echter gedwongen zich terug te trekken in zijn huidige habitat.
De duindoorn kan een hoogte bereiken van 2 tot 4 meter, en soms zelfs 5 meter, met een breedte van 2 tot 3 meter. Deze zeer stekelige en uitlopervormende struik heeft prachtig zilvergroen blad. Hoewel hij op zijn natuurlijke standplaatsen een dichte, struikachtige vorm aanneemt, kan de duindoorn soms een boomachtige vorm aannemen, waarbij de kroon zich ontwikkelt in de vorm van een paraplu. De plant toont grote vitaliteit en kan extreme temperaturen weerstaan van -43 °C tot +40 °C. Bovendien hebben late vorsten tijdens de bloeiperiode meestal geen invloed op de vruchtzetting. Hij verdraagt ook hoge niveaus van bodemzoutgehalte, zuurgraad en alkaliteit, maar geen zware, waterverzadigde gronden. Hoewel de duindoorn vaak wordt gepresenteerd als een droogteresistente plant, heeft hij in werkelijkheid minstens 400 mm neerslag per jaar nodig om goed te gedijen.
Kolonies duindoorns aan de Vlaamse kust
De duindoorn is een pioniersplant die, dankzij de symbiose die het onderhoudt met stikstoffixerende bacteriën en zijn vermogen om andere essentiële voedingsstoffen vast te houden, kan groeien in onvruchtbare bodems. Zijn proteoïde wortels die dichte groepen van korte, dicht opeengepakte zijworteltjes vormen – zouden in staat zijn organisch en mineraal materiaal in de bodem oplosbaar te maken. Bovendien heeft de duindoorn een uitgebreid wortelsysteem dat tot drie meter diep kan gaan en de grond op kwetsbare hellingen vasthoudt, wat het een ideale kandidaat maakt voor de preventie van bodemerosie. Het is ook een goede windbreker dankzij de schubben die de bladeren en jonge scheuten bedekken, die de struik beschermen tegen overmatige verdamping. Daarom is het duidelijk waarom de duindoorn een integraal onderdeel is geweest van de conservatieprogramma's in de Canadese Prairies in Noord-Amerika.
Proteoïde wortels van de duindoorn
De duindoorn is een tweehuizige plant, wat betekent dat de mannelijke en vrouwelijke bloemen op afzonderlijke planten voorkomen. Hij bloeit vroeg in het voorjaar en produceert geen nectar. Daarom vindt bestuiving plaats door de wind, en het is raadzaam om de planten niet meer dan 50 meter uit elkaar te plaatsen. Van half juli tot ongeveer half augustus produceert de duindoorn valse steenvruchten van 6 tot 9 mm lang, met een zeer aromatische en zure smaak, variërend in kleur van geel tot koraalrood, via oranje. Vrouwelijke planten beginnen gemiddeld vruchten te dragen vanaf 3 tot 5 jaar en bereiken hun maximale productiviteit vanaf het 5e tot 8e jaar. In productie kan een enkele plant 8 tot 12 kg fruit produceren en een boomgaard tot 10 ton fruit, 165 kg zaden en 1,5 ton bladeren per hectare. Vanwege de zuurheid wordt de duindoornvrucht niet vaak vers gegeten. Meestal wordt hij verwerkt in diverse vormen. In sap bijvoorbeeld ontwikkelt het een sinaasappel-ananassmaak, maar het kan ook worden verwerkt tot jam, azijn, zuivelproducten, thee, alcoholische en niet-alcoholische dranken, snoep, taarten, sorbets of ander ijs.
In Tibet en Mongolië wordt de duindoorn al bijna 2000 jaar gebruikt in de volksgeneeskunde voor de behandeling en preventie van diverse ziekten. De industriële activiteit rond duindoorn begon echter pas in de jaren 40 in Rusland, waar deze vruchten deel uitmaakten van het dieet van astronauten en werden gebruikt voor de vervaardiging van crèmes om hen te beschermen tegen kosmische straling. Tegenwoordig onderscheidt de duindoorn zich door de hoge voedings- en therapeutische waarde van zijn vruchten, zaden en bladeren.
En dat is niet voor niets, want het is een plant die rijk is aan:
- vitaminen: de duindoorn valt op door zijn uitzonderlijk hoge vitamine C-gehalte - 2 tot 10 keer meer dan de kiwi! - en bevat geen ascorbaatoxidase (een enzym dat ascorbinezuur afbreekt), waardoor verwerkte en gedroogde producten op basis van deze vruchten nog steeds een grote hoeveelheid van deze vitamine bevatten;
- mineralen en sporenelementen, zoals kalium, calcium, fosfor, magnesium, natrium en ijzer
- vetzuren: in tegenstelling tot andere vruchten kan uit de zaden van de duindoorn olie worden geëxtraheerd, maar ook uit het vruchtvlees. De olie uit het vruchtvlees bevat meer palmitoleïnezuur, een zeldzaam vetzuur in het plantenrijk, dan macadamianootolie. De olie uit de zaden is rijk aan onverzadigde vetzuren, waaronder omega-6 en omega-3, in verhoudingen (respectievelijk 30-40% en 20-35%) die bijzonder gunstig zijn voor de gezondheid;
- eiwitten.
Boomgaard in Mongolië, waar de duindoorn een van de meest geconsumeerde vruchten is.
Op gezondheidsgebied biedt de duindoorn tal van voordelen. Zo zou de consumptie van deze plant de werking van het cardiovasculaire systeem verbeteren, het goede cholesterol verhogen, de symptomen van diabetes mellitus verminderen, het immuunsysteem versterken, de weefselregeneratie bevorderen en bepaalde dermatologische aandoeningen voorkomen, onder andere. Bovendien kunnen de bioactieve stoffen die uit duindoorn worden geëxtraheerd gebruikt worden als natuurlijke kleurstoffen en conserveermiddelen, en bijvoorbeeld helpen de houdbaarheid van rauw en gekookt vlees te verbeteren. Duindoorn wordt ook beschouwd als een grondstof geschikt voor de productie van functionele voedingsmiddelen en voedingssupplementen. Het is belangrijk op te merken dat de voedings- en chemische samenstelling van duindoornvruchten en hun gehalte aan bioactieve stoffen kunnen variëren afhankelijk van vele factoren, zoals het oogstseizoen, het klimaat, de hoogte en de variëteit.
In een TikTok-post deelt de Amerikaanse stamcelonderzoeker Christian Drapeau een anekdote. Hij stelde de gebruikelijke 'onbewoond eiland'-vraag aan drie biochemici die gespecialiseerd zijn in het gebruik van planten in de traditionele Chinese geneeskunde: als je maar één plant uit de Chinese farmacopee zou mogen meenemen, welke zou dat dan zijn? Alle drie kozen ze voor de duindoorn.
Tot slot is de duindoorn ook van groot belang in de veevoederindustrie: de bladeren, zaden en resten van bessen vormen goed voer voor vee, vooral in droge en koude regio's. Dit voer verbetert met name de eiproductie en gewichtstoename bij legkippen.
Hier is een overzicht van de verschillende toepassingen van de duindoorn, gesorteerd per plantdeel.
Voorbeelden van het gebruik van duindoorn
Al minstens twee millennia worden de vele deugden van de duindoorn benut in Azië: schors, bladeren, vruchtvlees en zaden worden geconsumeerd, elk met hun specifieke eigenschappen. Maar dat is niet alles, want deze plant kenmerkt zich ook door zijn robuustheid, zijn tolerantie voor een breed scala aan bodemsoorten en zijn uitgebreide wortelsysteem, dat niet alleen in staat is atmosferische stikstof te binden, maar ook voedingsstoffen oplosbaar kan maken en grond kan vasthouden. En als je nog niet overtuigd bent, raden we je ten zeerste aan om een verwerkt product op basis van duindoorn te proeven, het is moeilijk om niet van te houden!
Aarzel niet om de deuren van de kwekerij te passeren of je in te schrijven voor een rondleiding als je meer wilt weten over deze fascinerende kleine fruitboom, de duindoorn.
Om verder te verkennen en meer te leren over de teeltomstandigheden van de duindoorn en zijn variëteiten, klik hier hier.
Bronnen
- Albrecht, H.J., Sanddorn : Anbau, Ernte, Sortiment, Kordes Jungpflanzen, 2007.
- Aruhan, Chen, Xiaowei, Feng, Byambasuren, Dorjsuren, Chimedragchaa, Chimedtseren, Tsend-Ayush, Damda, et Chunhong, Zhang, « Traditional food, modern food and nutritional value of Sea buckthorn (Hippophae rhamnoides L.): a review » dans Journal of Future Foods, vol. 3, éd. 3, 2023, p. 191 à 205, https://doi.org/10.1016/j.jfutfo.2023.02.001.
- Drapeau, Christian, publication TikTok : https://www.tiktok.com/@stemcellchristian/video/7091092889354161450?lang=en.
- Gutiérrez Alvarez, Luis Felipe, Extraction et caractéristiques des huiles de l’argousier (Hippophae rhamnoïdes L.) ‒ une étude des effets de la méthode de déshydratation des fruits sur le rendement d’extraction et la qualité des huiles, Université de Laval, 2007, Québec.
- Krejcarová, Jana, Straková, Eva, Suchý, Pavel, Herzig, Ivan et Karásková, Kateřina, « Sea buckthorn (Hippophae rhamnoides L.) as a potential source of nutraceutics and its therapeutic possibilities - A review » dans Acta Veterinaria Brno, 2015, no 84, p. 257 à 268.
- Li, Thomas, et Schroeder, William, « Sea Buckthorn (Hippophae rhamnoides L.): A Multipurpose Plant » dans HortTechnology, 1996, vol. 6, p. 370 à 380.
- Martin Trépagnier, « Origine » sur le site de l’Association des producteurs d’argousier du Québec, 2023, http://www.argousier.qc.ca/fra/la-culture-de-largousier/origine.asp.
- Mongolian National Association of Fruits and Berries, Чацаргана тариалах зөвлөмж Та чацаргана тарих гэж байна уу, 8 février 2018, http://chatsargana.mn/post/8001#.
- Pirc, Helmut, Encyclopédie des fruitiers sauvages ou méconnus – Pour le jardin & la haie fruitière, Ulmer, 2022.
- Shah, Syed, Root system of seabuckthorn (Hippophaë rhamnoides L.) Morphology, metabolism and gene expression, 2015, 10.13140/RG.2.2.27701.73441.
Crédit photographique
- Carte : Li, Thomas, et Schroeder, William
- Racines : Shah, Syed
- Sorbet : https://marma.be/fr/product/FL4020
- Verger en Mongolie : https://montsame.mn/ru/read/231470
- Usages de l'argousier : Li, Thomas, et
Schroeder, William