Honingbes: kleine, koudebestendige en zeer vroege fruitboom

De teelt van de eetbare kamperfoelie (honingbes) in België en elders.

De honingbes, of Lonicera caerulea, is een zeer winterharde kleine fruitboom die zich gemakkelijk aanpast aan de teelt in België en produceert voor alle andere vruchten bessen met een unieke smaak die doet denken aan bosbessen en frambozen.

honeyberry of haskap. Vermoedelijk afkomstig uit Zuidoost-Azië, zou deze struik zich hebben verspreid dankzij vogels en andere dieren die zijn bessen consumeren in een periode waarin voedsel nog schaars is. Vandaag de dag is de Lonicera caerulea pousse essentiellement à l’état groeit voornamelijk in het wild in de arctische en boreale regio's, en dit in een grote verscheidenheid aan habitats; het wordt vaak aangetroffen in gedeeltelijk schaduwrijke situaties, in gebieden waar het bos plaatsmaakt voor het hooggebergte, maar ook op grote hoogte, op bergtoppen, in de buurt van meren, op kleine eilanden, op zandstranden, in rivierbekkens, langs waterlopen en in natte en waterrijke gebieden. Deze diversiteit getuigt van de grote aanpassingsvermogen van deze kleine fruitboom.


De honingbes draagt veel namen, zoals meibes, blauwe of eetbare kamperfoelie, honeyberry of haskap. In tegenstelling tot zijn neef de kamperfoelie, een liaan met giftige bessen, heeft de honingbes een struikachtige groei en kan 1,5 tot 2 meter hoog worden. Zonder doornen, groeit hij niet uitlopers en verdraagt hij snoeien heel goed - hoewel hij in zijn eerste jaren zonder kan. Bovendien kan hij al vanaf het seizoen na zijn aanplant vruchten produceren, en dit gedurende minstens dertig jaar. Vanaf zijn zevende jaar biedt de honingbes gemiddeld een oogst van 3 kg per struik en 6.500 kg per hectare in het geval van een commerciële boomgaard.

De Lonicera caerulea fBloeit in het vroege voorjaar en produceert vanaf eind mei een ovale bes (gemiddeld 1,5 gram) met een blauwe en pruimachtige schil, paars vruchtvlees en een aangename textuur: de honingbes, het eerste fruit van het jaar. De complexe smaak van de 'meibes' doet denken aan bosbessen en frambozen en kan variëren van de ene cultivar tot de andere. 


Vanuit voedingsperspectief is de haskapbes (of honingbes) een superfruit dat opvalt door zijn rijkdom aan vitamine C en A, alsook zijn hoge gehalte aan vezels, antioxidanten en mineralen zoals calcium, kalium en magnesium. Al eeuwenlang wordt deze bes gebruikt in de traditionele geneeskunde in het noorden van Rusland, China en Japan.

Gezien zijn oorsprong heeft de honingbes een grote winterhardheid, tot wel -45° voor de struik en -6° voor de bloem! Maar dat is nog niet alles: er zijn weinig bekende plagen en de enige ziekte die het lijkt aan te tasten is meeldauw, die de oogst niet aantast en de overleving van de plant niet in gevaar brengt. Je zou kunnen zeggen dat de honingbes een ware kampioen is in plantaardige weerstand!

Koudebestendigheid

Verschillende factoren dragen bij aan de uitzonderlijke koudebestendigheid van de honingbes. Ten eerste is het belangrijk te weten dat de bloemen van de eetbare kamperfoelie meestal naar beneden gericht zijn, wat ze zou beschermen tegen vocht en dus tegen de kou. Zo hebben onderzoekers na het besproeien van honingbesbloemen vastgesteld dat ze schade ondervinden bij -2° C, terwijl ze onder normale omstandigheden tot -6° C kunnen weerstaan. Bovendien zouden de weefsels van de honingbes suikers (raffinose of stachyose) bevatten die de cellen van koude-acclimatiserende planten tegen lage temperaturen beschermen. Het is opmerkelijk dat de koudebestendigheid van de eetbare kamperfoelie afhankelijk is van temperatuurschommelingen in de winter: als het gedurende een lange periode wordt blootgesteld aan gemiddelde temperaturen van 5 tot 10 graden, en deze vervolgens dalen tot -42° C, bijvoorbeeld, kan de honingbes schade oplopen. Tot slot kenmerkt de Lonicera caerulea zich door een korte rustperiode en het is algemeen aanvaard dat koudebestendigheid en duur van de rustperiode direct gerelateerd zijn.

Teeltomstandigheden van de honingbes

Laten we de verschillende elementen die een rol spelen in de relatief gemakkelijke teelt van Lonicera caerulea nader bekijken.

Locatie
Voor een productieve opbrengst heeft de honingbes een beschutte plek nodig tegen de wind en een overwegend zonnige ligging, hoewel hij ook schaduw verdraagt. In dat geval zullen het suikergehalte en de productiviteit echter lager zijn.


Honingbes van 6/7 jaar oud op ons perceel bij Brussel, België

Planten en Bodembedekking
Het is mogelijk om Lonicera caerulea 2,5 cm tot 5 cm diep te planten om de wortelvorming te bevorderen. Omdat de honingbes weinig competitief is, wordt aanbevolen om te mulchen – let op woelmuizen bij hoge druk op uw locatie – of om het te combineren met een bodembedekkende plant om de concurrentie van grassen voor water en voedingsstoffen te beperken.

Grond
De honingbes past zich aan een breed scala van bodems aan, van zuur tot neutraal en van zanderig tot kleiig; hij verdraagt zelfs korte perioden van overstroming in het voorjaar. Idealiter wordt hij echter geplant in een neutrale of licht zure, gedraineerde, losgemaakte grond die rijk is aan organisch materiaal, op meer dan een meter afstand van het grondwater.

Water
De honingbes vereist irrigatie tijdens droogteperioden gedurende de eerste drie jaar, bijvoorbeeld eenmaal per week, omdat frequentere besproeiing geen diepe wortelvorming bevordert. Irrigatie speelt een secundaire rol voor oudere struiken, maar vereist nog steeds aandacht gezien de hoge waterbehoeften die verband houden met het oorspronkelijke biotoop van de honingbes.

Bloei
De honingbes wordt bestoven door insecten zoals hommels, metselbijen en honingbijen. Hij is niet zelfbestuivend en vereist kruisbestuiving van genetisch verschillende variëteiten die tegelijkertijd bloeien. Idealiter worden de planten naast elkaar en gemengd binnen dezelfde rij geplaatst, omdat bestuivers niet geneigd zijn van de ene rij naar de andere te bewegen. In commerciële boomgaarden introduceert men gewoonlijk een compatibele variëteit - die desondanks interessante vruchten zal produceren - om 3 tot 4 planten van de gewenste variëteit te bestuiven. Zie de sectie Variëteiten voor meer details hierover.


Een hommel bestuift de bloemen van honingbessen op ons perceel.

Snoeien 
De honingbes heeft de neiging om van nature te vertakken. Echter, het zijn de meest krachtige en zonnige takken die het meest zullen produceren.

  • Aan het begin van de lente of in oktober kunnen particulieren volstaan met het vernieuwen en beluchten van de plant door voornamelijk stengels te behouden die maximaal drie jaar oud zijn.
  • Met het oog op commerciële productie is het interessant om een vormsnoei uit te voeren door de onderste takken te verwijderen om de groei in de hoogte te stimuleren en het midden van de plant te openen om de luchtcirculatie, lichtpenetratie en mechanisatie van de oogst te bevorderen. Het onderhoudssnoeien is, net als bij particulieren, gericht op het handhaven van de productiviteit van de plant door stengels ouder dan drie jaar te verwijderen.

Ziekte
Meeldauw is de enige zorgwekkende ziekte die lijkt de honingbes aan te tasten. Het is een schimmel die vanaf juli in de kwekerij een witte waas op de bladeren veroorzaakt, waarna de bladeren bruine vlekken ontwikkelen of een bronzen kleur krijgen. Deze ziekte manifesteert zich na de oogst en compromitteert de overleving van de aangetaste plant niet, maar voorkomt wel dat deze correct fotosynthese uitvoert. Tijdens perioden van intense hitte kunnen de zuidelijke delen van de struik last hebben van zonnebrand. Dit gebeurt meestal na de vruchtperiode en de struik herstelt zich het volgende jaar zeer goed.​

Afstand
Het wordt aanbevolen om de planten 1 tot 1,3 meter uit elkaar te plaatsen om de bestuiving te bevorderen. In het geval van een boomgaard, worden de rijen 3,5 tot 4 meter uit elkaar geplaatst met het oog op handmatige oogst en 4,5 tot 5 meter als een gemechaniseerde oogst is gepland. Het is echter mogelijk om deze afstanden op en tussen de rijen te verkleinen.

​Zelfplukboomgaard van honingbessen in Japan.

Vogelpredatie
​Vogels zijn erg dol op honingbessen, waardoor het plaatsen van een beschermend net noodzakelijk kan zijn, vooral in kleinere boomgaarden van minder dan één hectare. Het is belangrijk op te merken dat de schade veroorzaakt door vogels onvoorspelbaar is en kan variëren van jaar tot jaar en van plaats tot plaats.

Bemesting​
De teelt van de honingbes vereist geen grote hoeveelheden meststoffen, maar heeft toch elk jaar onderhoudsbemesting nodig om een optimale productiviteit te behouden. Het gebruik van gecomposteerde mest kan met name helpen om de bodemvruchtbaarheid en het percentage organisch materiaal te verhogen. Dit is uiteindelijk niet anders dan de bemesting van andere kleine fruitgewassen. Hij lijdt zelden of nooit aan tekorten.

De variëteiten van honingbessen

Aangezien Lonicera caerulea kruisbestuiving vereist van variëteiten die tegelijkertijd bloeien, is het belangrijk om aandacht te besteden aan de keuze van de variëteiten.

Er zijn verschillende generaties van honingbesstruiken, voortgekomen uit selectiewerk in Japan, Rusland, Canada en Polen, gericht op het verkrijgen van variëteiten die grote en smakelijke vruchten produceren. Hier is een tabel met de variëteiten Op ons testperceel worden de volgende variëteiten geteeld, samen met hun belangrijkste kenmerken en compatibiliteit. ​

Een vergelijkende tabel van de variëteiten van honingbessen (niet uitputtend) is hier beschikbaar.

​Verwerking van de honingbes

De honingbes leent zich gemakkelijk voor invriezen, drogen en verwerken, en is daarom uitstekend geschikt voor sap, jam, ijs, smoothies en ander snoepgoed. De bladeren van de honingbes kunnen ook als kruidenthee worden gebruikt. Typisch Belgisch, wordt de meibes ook gebruikt om bier te aromatiseren, dankzij brouwerij Cantillon! 


De honingbes in België

In België verwerkt de ferme du Vieux Tilleul een bepaalde hoeveelheid honingbessen.


Het Technisch Tuinbouwcentrum van Gembloux is van plan om struiken van ongeveer 5 jaar oud te herplanten onder omstandigheden die dicht bij commerciële teelt liggen om een productietest te starten die relevante gegevens voor ons land moet opleveren.

Bruno Greindl, grondeigenaar en voormalig graanteler (coöperatie Agribio), heeft in januari 2022 een testperceel met 600 honingbessenstruiken gelanceerd:

"Ik heb niet veel ervaring met deze teelt. Ze zijn eind januari geplant. Goede start, in de hoop dat de woelmuizen ze sparen. Ze zijn geplant in een tijdelijke weide rijk aan peulvruchten. De honingbessen zijn geplant op 80 cm op de lijn en op 3 meter tussen de lijnen. De lijnen zijn verkleind met een maaier en een hennepdoek is geplaatst voor de aanplant."​


Bruno Greindl's perceel in de regio Namen, België.

Wat betreft de kwekerij en ons testperceel in Bois de Rode Bos, hier is onze feedback :

"Wij verbouwen een twintigtal variëteiten van honingbesstruiken sinds zes tot zeven jaar in de kwekerij, geplant in een rij. De bijen hebben de neiging de honingbes links te laten liggen, we hebben vooral hommels aan het werk gezien in het begin van de lente. Onze planten hebben geleden onder meeldauw, predatie van vogels en concurrentie van grassen (met regelmatig wieden had de plant een betere groei gekend op onze perceel). Over het algemeen is het een robuuste plant, die bessen van verschillende grootte produceert afhankelijk van de variëteit, vrij zuur, met een interessante smaak ruim voor andere fruitbomen. Ik zou de voorkeur geven aan de latere variëteiten voor een betere concentratie van suikers."
​

Conclusie

Er is geen twijfel mogelijk dat de meibes in België verdient te worden geteeld, waar ze verrassend onbekend blijft. De belangrijkste voordelen van Lonicera caerulea zijn:
- Vroege productie (vóór de aardbeien!)​
- Winterhardheid van de plant EN zijn bloemen (tot -6°c)
- Relatieve eenvoud van teelt
- Unieke smaak van de bessen en voedingswaarde
- Maladies peu impactantes pour la production (elles arrivent après la fructification)
Aarzel niet om de deuren van de kwekerij te passeren of je iin te schrijven voor een rondleiding (in het frans) als je meer wilt weten over deze fascinerende kleine fruitboom.

​​​

Bronnen

 

Crédit photo

  
 

​

Hoshigaki (干し柿), une technique ancestrale japonaise
Comment sécher des kakis et les conserver, découvrez les kakis sechés